ولایت ارزگان
ولایت ارزگان به‌عنوان یک واحد جغرافیایی-اجتماعی در مرکز افغانستان، در تقاطع چندین حوزۀ فرهنگی و قومی قرار گرفته است. این منطقه که در مختصات ۶۵ تا ۶۷ درجۀ طول شرقی و ۳۲ تا ۳۳ درجۀ عرض شمالی واقع شده، از نظر ارتفاعی در حدود ۱۳۵۰ متر از سطح دریا قرار دارد[۴] و این ویژگی توپوگرافیک بر ساختار اجتماعی و الگوهای معیشتی ساکنان آن تأثیر گذارده است. پژوهشگران، ارزگان را از نظر موقعیت جغرافیایی به‌عنوان یک «فضای مرزی» تحلیل می‌کنند که در تقاطع پنج ولایت مهم (قندهار، غزنی، دایکندی، زابل و هلمند) قرار گرفته است. این موقعیت جغرافیایی ویژه، اهمیت و ویژگی‌های ممتاز به این ارزگان بخشیده که در آن تلاقی و تعامل گروه‌های قومی مختلف دیده می‌شود.
ولایت ارزگان در منطقه‌ای کوهستانی واقع شده که در دامنه‌های جنوبی و جنوب‌غربی رشته‌کوه «بابا» قرار دارد. این ناحیه از نظر توپوگرافی متشکل از ارتفاعات متعدد شامل کوه‌های بند خاکباد، شیروغر، کافرجر و نیلو است که بلندترین نقطۀ آن به ارتفاع ۴۸۰۳ متر از سطح دریا می‌رسد.
از نظر پوشش زمین‌شناسی، حدود ۷۲ درصد از مساحت این ولایت را ارتفاعات و کوهستان‌های مختلف تشکیل می‌دهد و تنها ۲۱ درصد آن را دشت‌های هموار در بر گرفته است. شبکۀ هیدروگرافی منطقه متشکل از رودخانۀ تیرین است که به‌صورت مورب از شمال‌شرق به جنوب‌غرب جریان داشته و پس از عبور از ولسوالی دهراود به رودخانه هلمند می‌پیوندد.
از نظر اقلیمی، ارزگان دارای ویژگی‌های آب و هوایی کوهستانی بوده که در تابستان‌ها معتدل و در زمستان‌ها بسیار سرد می‌شود. تیرینکوت به‌عنوان مرکز ولایت، در منطقه‌ای کوهپایه‌ای قرار دارد که رودخانۀ تیرین از میان آن عبور میکند. این رودخانه نقش حیاتی در آبیاری اراضی دو ولسوالی تیرینکوت و دهراود ایفا میکند.
مناطق تیرینکوت و دهراود از نظر اقلیمی جزو نواحی گرمسیری ارزگان محسوب می‌شوند که دارای تابستان‌های گرم و زمستان‌های معتدل است. این ویژگی‌های جغرافیایی و اقلیمی تأثیر مستقیمی بر الگوهای سکونتگاهی و فعالیت‌های اقتصادی ساکنان منطقه داشته است.( دانشنامۀ هزاره، 1399ش، ج1، ص437)
تقسیمات اداری ارزگان
1. ترینکوت:
شهر ترینکوت مرکز ولایت اروزگان است که در مرکز این ولایت واقع شده است و ۱۰هزار نفر جمعیت دارد؛ ترینکوت دارای زمین‌های وسیع زراعتی است. ارتفاع این شهر از سطح دریا دو هزار و ۵۰۰متر و پهناوری آن ١٢،۶۴۰کیلومتر مربع است که به‌صورت تقریبی ۲٫۰۲٪ پهناوری کل افغانستان را شامل می‌شود.
2. دهراوود:
شهرستان دهراوود در ۳۵کیلومترى غرب ترینکوت واقع است و بیش از ۷۸هزار نفر جمعیت دارد؛ این شهرستان داراى زمین‌های وسیع زراعتی و باغ‌های سبز است، رود هیرمند نیز از دهراوود عبور کرده و زمین‌های زراعتی این منطقه را آبیاری میکند. در این شهرستان گندم، ذرت و برنج کشت می‌شود.
3. چوره:
شهرستان چوره با نزدیک به سه هزار جمعیت، در ۳۵کیلومترى شمال شرق ترینکوت قرار دارد؛ شغل بیشتر ساکنان این ولسوالی کشاورزی و دامپروری است. شهرستان چوره پوشیده از جنگل است که زیبایی زیادی را نیز به آن بخشیده است، در این ولسوالی مناطق تاریخی زیادی وجود دارد که از آن جمله توره چینی، کاروان غوندی و نیکه جان زیارت است.
4. شهید حساس
این ولسوالی درحدود ۶۰کیلومترى شمال غرب ترینکوت واقع است و نزدیک به ۸۴هزار نفر جمعیت دارد؛ ساکنان این ولسوالی نیز مثل ولسوالی‌های دیگر مشغول کشاورزی هستند و مهم‌ترین محصولات آن گندم و ذرت است.
5. گیزاب:
این ولسوالی در حدود ۷۰کیلومترى شمال ترینکوت واقع است، گیزاب دارای باغ‌های میوه است و رود هیرمند از مرکز آن عبور میکند، اکثر مردم آن مشغول به کار کشاورزی و دامپروری هستند.
6. اروزگان خاص:
این ولسوالی در ۹۰کیلومترى شمال شرق ترینکوت قرار دارد و جمعیت آن نزدیک به ۸۴هزار نفر است؛ هوای اروزگان خاص نسبت به دیگر ولسوالی‌های اروزگان، سردتر است. در حال‌حاضر در این ولسوالی پشتون‌ها و هزاره‌ها زندگی می‌کنند.
