فضای مجازی، فرصت ‏ها و چالش‏ ها

یکی از اهداف مهم ذکر شده در ماده نهم «اساسنامه مجمع علمای ارزگان»، فعالیت مؤثر در فضای مجازی است. به همین جهت «پایگاه اطلاع رسانی مجمع علما و طلاب ارزگان» فعالیت خود را رسما آغاز نموده تا بستری برای نشر فعالیت های علمی- فرهنگی مجمع، همفکری و حضور فعال اعضای محترم در عرصه ای فضای مجازی باشد.

بدین مناسبت نکات چندی پیرامون اهمیت و آثار فضای مجازی و رسالت دینی ما در این عرصه، تقدیم می گردد: 

الف) اهمیت فضای مجازی
با توجه به گسترش کاربرد انترنت و فضای مجازی در زندگی امروزی، فضای مجازی، امروزه به عنوان یکی از مهم‌ترین زمینه‌ها و مؤلّفه‌های پیشرفت جوامع به شمار می‌آید و کشورهایی که دارای فنّاوری بالا و برنامه‌ریزی مناسب در زمینه فضای مجازی هستند، از آن به عنوان موتور پیش‌ران در عرصه‌های گوناگون بهره می‏ برند. متأسفانه این مسأله با وجود اهمیت و آثار فوق العاده آن، از سوی کسانی که دغده های دینی دارند، کمتر مورد توجّه قرار می گیرند.

ب) فضای مجازی یا حقیقی
آنچه امروزه از آن به عنوان «فضای مجازی» یاد می شود، بر خلاف ظاهر عبارت، این فضا کاملا واقعی و حقیقی است به دلیل اینکه تأثیرات آن، حقیقی است؛ هم فوائد آن حقیقی است و هم مضرات و مخاطرات آن حقیقی و واقعی است. بنابراین، فضای مجازی، یک ابزار صرفا تفننی نیست؛ بلکه یک فضای حقیقی و مرتبط با محیط و عرصه های زندگی ماست. محیط زندگی، یعنی جایی که افراد یک جامعه در آن، روابط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی را شکل می‌دهند؛ جایی که افراد جامعه و به‌خصوص نسل جدید، در آن تربیت می‌شوند. پس می‌توان گفت فضای مجازی، در حقیقت، فضایی حقیقی و زیست‌بومی جدید است. اکنون دنیای مجازی و واقعی، چنان در هم تنیده شده که تفکیک آنها از یکدیگر امکان‌پذیر نیست.
در باره فوائد یا مضرات فضای مجازی، توجه به این نکته ضروری است که آثار مثبت یا منفی فضای مجازی، بیش از هر چیز به میزان نقش آفرینی و کارکرد مفید ما در این عرصه وابسته است. تردیدی نیست اگر چنانچه دین مداران در این عرصه کم کاری و یا کوتاهی نمایند، این ابزار مهم تبدیل به بستر مناسب برای تهاجم فرهنگی و محل حکمرانی دشمن بر اذهان عمومی خواهد شد.

ج) آثار مثبت فضای مجازی
فضای مجازی به عنوان یک ابزار قدرتمند در دنیای امروز، نقش مهمی در تغییرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایفا می‌کند. مدیریت صحیح و آگاهانه این فضا برای بهره‌برداری حداکثری از امکانات آن ضروری است. فضای مجازی در دنیای امروز به عنوان یک عامل کلیدی در تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی شناخته می‌شود. این فضا تأثیرات عمیقی بر نگرش ها، روابط انسانی، سبک زندگی و نوع رفتار اجتماعی انسان ها دارد که به برخی موارد اشاره می شود:

1. تسهیل ارتباطات: فضای مجازی با زدودن موانع طبیعی،این امکان را فراهم کرده است که افراد مختلف با سهولت تمام بتوانند با دوستان و آشنایان خود در نقاط مختلف جهان ارتباط برقرار کنند. این ارتباطات می‌تواند از طریق شبکه‌های اجتماعی، ایمیل و پیام‌رسان‌ها انجام شود. اینترنت به عنوان یک منبع وسیع اطلاعات، به کاربران این امکان را می‌دهد که به سرعت به داده‌ها و محتوایات مورد نظر، دسترسی پیدا کنند.

2. بسترسازی برای ترویج ارزشهای دینی: فضای مجازی می‌تواند بستری برای ترویج آموزه‌های دین و ایجاد همگرایی میان پیروان ادیان و عموم جوامع بشری باشد. این فضا قابلیت ارتقاء صلح و امنیت بین‌المللی را با ترویج آموزه‌های مدارا فراهم می‌آورد.

3. توسعه فضای آموزشی: با کمک فضای مجازی افراد از هر نقطه‌ای می‌توانند در دوره‌های آموزشی شرکت کنند و مهارت‌های جدیدی را بیاموزند. هم چنین مراکز علمی و دانشمندان در سراسر جهان، می توانند از طریق فضای مجازی جهت حل مسائل علمی و پیشرفت بشر، آخرین دستاورد های علمی را با یکدیگر به اشتراک گذارند.

4. گسترش کسب و کار: فضای مجازی به کسب و کارها اجازه می‌دهد تا با هزینه‌های کمتر، تبلیغات هدفمند انجام دهند و ارتباط مستقیم با مشتریان خود برقرار کنند. این امر نه تنها باعث افزایش فروش می‌شود بلکه شناخت برند را نیز تقویت می‌کند.

5. گسترش خلاقیت و نو آوری های علمی: فضای مجازی بستری برای انتشار ایده‌ها و خلاقیت‌ها فراهم می‌کند که می‌تواند به توسعه فرهنگی و هنری کمک کند. این امر می تواند به ارتقاء سواد رسانه‌ای و آگاهی عمومی کمک می‌کند. رسالت دینی ما ایجاب می‌کند که به جوانان آموزش دهیم چگونه از فضای مجازی به‌طور مؤثر و آگاهانه استفاده کنند تا بتوانند با چالش‌های آن مقابله کنند.

د) پیامدهای منفی فضای مجازی

فضای مجازی با وجود مزایای فراوان آن، دارای آثارمنفی بسیاری نیز هست لذا باید به چالش‌ها و خطرات ناشی از استفاده نادرست از این فضا نیز توجه کرد.

1. تضعیف هویت دینی و فرهنگی: فضای مجازی می‌تواند باعث تضعیف هویت دینی افراد شود. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که استفاده از این فضا ممکن است به ضعف بینش دینی و سهل‌انگاری در انجام واجبات دین منجر شود. فضای مجازی با ارائه اطلاعات متنوع و گاهی متضاد، می‌تواند تعارض‌هایی در ارزش‌های دینی ایجاد کند و شکاف‌های نسلی را تشدید نماید.

2. تعارض ارزش‌ها و گسترش و ترویج فرهنگ منافی با اخلاق: فضای مجازی می‌تواند رویج فرهنگ منافی با اخلاق، بنیان خانواده‌ها را تضعیف کند. هم چنین فضای مجازی می‌تواند موجب تضعیف آداب و رسوم سنتی شود، زیرا افراد تمایل دارند سبک زندگی مدرن‌تری را دنبال کنند.

3. کاهش ارتباطات واقعی میان افراد است. استفاده بیش از حد از فضای مجازی ممکن است منجر به کاهش تعاملات رو در رو و ایجاد انزوا در افراد شود.

4. افزایش مشکلات روانی در افراد: از دیگر اثار نامطلوب فضای مجازی، ایجاد مشکلات روانی در افراد است زیرا استفاده مداوم از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند به افسردگی، اضطراب و احساس ناکامی منجر شود.

هـ) رسالت دینی ما در عصر فضای مجازی

در شرایط کنونی، مهم ترین رسالت دینی و فرهنگی ما در مواجهه با وضعیت حاکم بر فضای مجازی، پرهیز از انفعال و رویکردی فعالانه نسبت به این پدیده برای استفاده از فرصت های نوین بوجود آمده است. در عصر حاکمیت فضای مجازی، ضرورت فعالیت رسانه ای با رویکرد دینی، به‌ویژه در زمینه‌های تربیتی، اجتماعی و فرهنگی اهمیت مضاعف دارد؛ زیرا فضای مجازی به عنوان یک ابزار قدرتمند، تأثیرات مثبت و منفی زیادی بر هویت دینی و تربیتی عموم افراد جامعه به ویژه جوانان دارد. بدون شک با شناسایی چالش‌ها و بهره‌برداری از فرصت‌ها، می‌توانیم به تقویت هویت دینی مردم و اصلاح نگرش های انحرافی در جامعه، کمک نماییم.